ÜLKEMİZ CEVİZ YETİŞTİRİCİLİĞİNDE ŞEBİN CEVİZ ÇEŞİDİNİN ÖNEMİ VE YERİ

ÖZET

Ülkemiz yaklaşık  4 milyonu aşkın ceviz ağacı ve yıllık 110 bin ton kabuklu ceviz üretimi ile dünya ceviz üretiminde ilk sıralarda yer almasına rağmen,  üretimin standart aşılı ceviz çeşitleriyle yapılmamasından dolayı ceviz ihracatında hak ettiği yere bir türlü gelememiştir. Gelecek yüzyılın meyvesi olarak kabul edilen cevize ülkemizde son yıllarda önem verilmeye başlanmıştır. Türkiye ceviz yetiştiriciliğinin temelini Yalova orijinli ceviz çeşitleri oluşturmaktadır. Son yıllarda Kaman ilçesine ait birkaç çeşidin de üretime geçtiği bilinmektedir. Ancak Şebinkarahisar ilçesi Kırkgöz mahallesi orijinli Şebin ceviz çeşidi ülkemizde  meyve özellikleri,diğer çeşitlere göre geç yapraklanması nedeniyle soğuklara dayanımı ve verim yönünden en popüler ceviz çeşitleri arasına girmiştir. Günümüz ceviz fidanı üretiminde Şebin ceviz çeşidinin yok sattığı, meyvesinin çok yüksek fiyatlarla alıcı bulduğu ve yüzlerce dönüm kapama ceviz bahçesinin bu çeşitle kurulması çeşidimizin önemini açık olarak göstermektedir. Şebinkarahisar ismi ile anılan bu çeşidin en iyi yetişebileceği yer ise elbette ki orijin yeri olan Şebinkarahisar olacaktır. % 67 iç randımanı, 7,44 g iç ağırlığı, 11,36 g kabuklu meyve ağılığı, % 67  yağ oranı ve açık renkli iç meyvesi ile iç ceviz ihracatına uygun özellikler sunan Şebin ceviz çeşidi ülkemiz ceviz ihracatının gelişmesinde önemli bir yere sahip gözükmektedir.

Şebinkarahisar ve yöresinde kapama ceviz bahçelerinin geliştirilmesi ile Anadolu’muzun en güzel köşelerinden biri olan Şebinkarahisar’ımıza ekonomik yönden önemli katkılar sağlanmış olacaktır.

1.GİRİŞ

1.1.  Dünya Ceviz Üretimi

Dünya ceviz üretiminde önemli yere sahip ülkeler arasında Çin, ABD, Türkiye, İran, Romanya, Hindistan ve Fransa gelmektedir. 1980 – 1994’lü yıllar arasında  ABD dünya ceviz üretiminde ilk sırada yer almasına rağmen, 1994 yılından itibaren Çin’in üretimi ABD’nin üretimini geçmiştir. Türkiye ceviz üretimi ise Çin ve ABD’den sonra üçüncü sırada gelmektedir. 1996 yılı istatistiklerine göre, ilk dört sırada yer alan Çin, ABD, Türkiye, ve İran’ın ceviz üretimleri sırayla 237.989.000, 188.700.000,115.000.000 ve 113.185.000 ton olarak gerçekleşmiştir.

Ancak kişisel düşünceme göre, ülkemiz ceviz üretimi, belirtilen miktardan daha düşüktür. Ülkemiz tarımında mevcut varlıklarımız ve üretim değerlerimize ait istatistiklerin gerçekleri çoğu kez yansıtmadığı önemli bir gerçektir (1).

Dünya ceviz üretiminde söz sahibi ülkeler arasında son yıllarda yer alan İran’ın üretimine dikkat etmek gerekmektedir.1980 den itibaren hızlı bir şekilde artış gösteren İran ceviz üretiminin gelecek yıllarda ülkemiz ceviz üretimini geçmesi  üretim artışından tahmin edilebilir. Ancak  özellikle 1990 lı yıllardan itibaren ülkemizde binlerce aşılı ceviz fidanının dağıtıldığı da bir gerçektir. Kurulan bu bahçelerin 2000’li yılların başlarında verime yatmalarıyla  ülkemiz ceviz üretiminin artması beklenebilir. Ancak son yıllarda dağıtılan bu fidanların önemli bir bölümünün Yalova 1, Yalova 2, Yalova 3, ve Yalova 4 ceviz çeşitlerine ait olması bir çok ilimizde bu fidanlarda  çok önemli boyutlarda soğuk zararlarına neden olmuştur. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı İl Müdürlükleri bu çeşitlerle kurulu bahçelerde önemli soğuk zararlarının saptandığını belirtmektedirler.

1.2. Dünya Ceviz Ticareti

1980-1996 yıllar arasında Dünya kabuklu ceviz ihracatında önemli yere sahip olan ülkeler ABD, Meksika, Fransa ve Çin’dir. İhracat kayıtlarında yer alan diğer ülkeler ise Şili, Bulgaristan Çin, Moldova, Hollanda, İtalya ve Hindistan’dır. Dünya kabuklu ceviz ihracatının %60’ını ABD tek başına karşılamaktadır. ABD’ni izleyen ülkeler arasında ise %16.4’lük bir oranla Meksika ve %9.3’lük bir payla Fransa gelmektedir. 22.045 ton gibi düşük bir üretime sahip olan Fransa’nın da 972 ton ile kabuklu ceviz ihracatında Dünya ihracatının %9,3’lük bir kısmını gerçekleştirmektedir ( 1).

Yaklaşık %.10.05’lik bir pay ile Dünya ceviz üretiminde önemli bir yere sahip olan Türkiye’nin ise Dünya ceviz dış satımında isminin geçmemesi beklenen bir gerçektir. Ülkemizin Dünya Dış Ceviz  Satımında yer almamasının en önemli sebebi uzun yıllar üretimin tohumla çoğaltılmış ağaçlardan karşılanmış olmasından kaynaklanmaktadır.

Cevizin genetik yapısı nedeniyle, tohumla çoğaltılmasında açılım göstermesi üretimde standardizasyon olmamasına neden olmaktadır. İhracatta standartlara uymayan ürünlerin yer alması ise kesinlikle mümkün değildir. Ülkemiz ceviz ihracatı toplam üretimimizin sadece %0,4 ü düzeylerindedir. Yani ürettiğimiz 1 ton cevizin sadece 4 kg’nı ihraç edebilmekteyiz.

Dünya  kabuklu ceviz ihracatında ülkeler arsında ihracat fiyatları bakımından önemli  farklılıklar bulunmaktadır. 1996 yılı verilerine göre 1 ton kabuklu cevizi en  yüksek fiyata (3636 $) satan ülke Hindistan gözükmektedir. Dünya ortalama fiyatı ise 1898 $ dır. ABD 1 ton kabuklu cevizi 2126 $ satarken Fransa 1931 $,Hollanda 2487 $ İtalya ise 2649 $’a  satmaktadır. (Çizelge 1).

1996  yılı baz alındığında  ABD kabuklu ceviz ihracatından  123.448.000 $, Fransa 17.32.000 $, Şili 9.638,000 $, Çin 2.197.000 $ gelir elde etmiştir. ABD’nin Dünya kabuklu ceviz dış satımının %60.1’ni, dünya kabuklu ceviz ihracatından elde edilen gelirin ise %67.3’nü  tek başına karşılaması, dünya ceviz ticaretinde ABD’ nin en büyük ülke olduğunu açık olarak göstermektedir (1).

Dünyada kabuklu ceviz ithalatında önemli ülkeler arasında Almanya, Jspanya , İtalya, Meksika, Brezilya,  Hollanda, İngiltere, Kanada, Portekiz, Belçika ve Lüksemburg gelmektedir. Almanya ve İspanyanın Dünya ceviz ithalatındaki payları sıra ile %19,3 ve %19,0 dur. Almanya ile birçok ekonomik alanda iş birliği olan ülkemizin ceviz ticaretinde de önü açık gözükmektedir (1).

Çizelge 1.Kabuklu ceviz ihracat  fiyatları (000 $/t)

Çizelge 2.  İç ceviz ihracat  fiyatları (000 $/t)

Dünya iç ceviz ihracatında söz sahibi ülkeler ABD, Çin, Hindistan, Romanya, Moldova, Fransa, Şili, Çin H. Kong, Bulgaristan ve  Makedonya’dır. 1996 yıl istatistiklerine göre Dünya toplam iç ceviz ihracatı 57.044.00 ton olmuştur. ABD bu ihracat miktarının %36.7’lik kısmını tek başına karşılamıştır. ABD ceviz yetiştiriciliğinde kabuklu olarak tüketilen ceviz çeşitlerinin oranı, iç ceviz olarak değerlendirilen çeşitlere göre daha yüksektir.

Dünya iç ceviz ihracatında  1 ton iç ceviz  1996 yılı istatistiklerine göre ortalama 3838 $’ a fiyat bulmuştur. ABD 1 ton iç cevizi 3720 $’a satarken Fransa’nın 1 ton iç cevizi 9052 $’ a ihraç etmesi, üzerinde önemle durulması gereken bir konudur (Çizelge 2). Yani Fransa ABD’nin yaklaşık 2,5 ton iç cevizden elde ettiği geliri  1 ton iç cevizden kazanmaktadır. Fransa ceviz çeşitlerinin genelinin extra açık iç renge sahip olması ve bütün çıkan iç oranının  yüksek olması gibi özellikler Fransa iç ceviz ihracatında bu ülkeye yüksek gelir gelmesi yönünde  olanak sağlamaktadır.

1996 yılı istatistiklerine göre Dünya iç ceviz ihracatından 218.910.000 $’ lık para hareketi gözlenmiştir. ABD, Çin, Hindistan Fransa ve Şili iç ceviz ihracatında önemli gelir elde eden ülkeler arasında yer almıştır. 1996 yılı istatistiklerine göre iç ceviz ihracatından ABD 77.928.000 $ Çin 38.101.000 $, Hindistan 24.000.000 $, Fransa 23.037.000 $,   Şili ise 15.351.000 $  gelir elde etmiştir (1).

Önemli iç ceviz  ithal eden ülkeler arasında Japonya, Fransa, Almanya, İngiltere, Kanada, Hindistan Avusturalya, Avusturya, İspanya Çin H Kong gelmektedir. Japonya toplam dünya iç ceviz ithalatının %7.8’lik kısmını karşılamaktadır. İhracatta olduğu gibi iç ceviz ithalatında da önemli sayılan ülkeler arasında bulunan Fransa’nın konumu tartışılması gereken bir konudur. Fransa 8792 ton iç ceviz ithal etmektedir. 1 ton iç ceviz 9052 $’ a satan Fransa 1 ton iç cevizi 2888 $’a almaktadır. Uluslararası ticarette profesyonelliğin  gereğini Fransa’nın iç ceviz ticaretinde bu noktada  kolayca görmek mümkündür.1 ton iç cevizden 4300 $ fark sağlayan Fransa’nın iç ceviz endüstrisinin detaylı olarak incelenmesi Türkiye ceviz üretiminin geleceği için mutlaka gereklidir. 1996 yılı istatistiklerine göre toplam Dünya iç ceviz ithalatı 51148 ton olarak gerçekleşmiştir.

İç ceviz ithal eden önemi ülkeler arasında yer alan Almanya  1 ton iç cevize 5779 $, Yunanistan ise 3201 $ para ödemiştir. İç ceviz ithalatına Japonya 48.805.000 $,Fransa 12.975.000 $, Almanya 21.676.000 $,  İngiltere ise 12.274.000 $ para ayırmıştır.

Gerek iç ceviz gerek se kabuklu ceviz dış satımında Türkiye’nin en önemli  sorunu, standart çeşitlerle üretimin yapılmamasıdır. Bir çuval dolusu meyvelerin dahi birbirinden faklı olması hatta 1 kg iç cevizde bile çok farklı tipte iç ceviz bulunması, ülkemiz ceviz ihracatının önünü kapamaktadır.

Bu bağlamda, ülkemizde yapılacak olan ceviz çeşit ıslah çalışmalarında ve  çeşit seçim araştırmalarında, iç ceviz yönüyle değerlendirilecek çeşitler üzerinde durulması önemlilik arz etmektedir.

1.2.Şebin Ceviz Çeşidinin Özellikleri

Şebin ceviz çeşidi Şebinkarahisar İlçesi Kırkgöz mahallesi orijinlidir. Çeşidin orijinindeki ortalama meyve ağırlığı 9,40 g, iç ağırlığı 6,60 g, iç randımanı % 63 ve yağ içeriği ise % 69,40 olarak belirlenmiştir (2). Çeşidin Tokat İli – Niksar İlçesi Ekolojik Şartlarında ise ortalama meyve ağırlığı 11,36 g iç ağırlığı 7,44 g iç randımanı %65,14  ve yağ içeriği ise  % 67 olarak saptanmıştır. Niksar Ekolojik koşullarında  çeşitte  salkımda 2-4 adet meyve ve yan dallarda ise % 30-40 arazında meyve teşekkülü tespit edilmiştir (3).

Çeşidi değerli kılan önemli özellikler :

1. Geç yapraklanma nedeniyle ilkbahar geç donlarına tolerans
2. Yan dallarda  yeterli oranda meyve teşekkülü
3. Salkımda en az 2-4 adet meyve sayısı
4. İnce kabuk
5. İç cevizin kabuktan kolay ve bütün olarak çıkması
6. Açık renkli iç ceviz
7. Düşük oranda iç büzüşmesi

Çeşidin  olumsuz özellikleri

1. İç kurduna hassasiyet
2. Kurağa hassasiyet
3. Güneş yanıklığına hassasiyet
4. Kabuğun çok kolay kırılması nedeniyle taşınmada karşılaşılan zorluklar.

1994 ve 1997 yılı üretim miktarları hariç 1993-1998 yılları arasında  yaklaşık 112.000 adet Şebin , 96.000 adette Bilecik ceviz fidanı çoğaltılmıştır. Yalova 1, Yalova 2, Yalova 3 ve Yalova 4 ceviz çeşitlerine ait üretilen toplam fidan sayısı ise  yaklaşık olarak 250.000 adettir.

Özellikle  ilkbahar geç donlarının yaşandığı bölgelere tavsiye edilmeyen Yalova serisi çeşitlerin çok fazla miktarda üretilmesinin başlıca  sebepleri şunlardır:

1. Yalova ceviz çeşitlerinde aşı tutma oranı diğer çeşitlere göre daha yüksektir.
2. Yalova serisine ait yeterli miktarda  göz için damızlık ağaçlar bulunmaktadır.
3. Türkiye’de  ceviz seleksiyonu ile ilgili yapılan ilk çalışmalarda seçilen tiplerin büyük bir kısmı   Yalova çeşitleridir
4. Türkiye’de aşılı ceviz tanımı Yalova çeşitleri ile başlamıştır

Yalova ceviz çeşitleri ilkbahar geç donlarının olmadığı bölgeler için düşünülmeli ve  don tehlikesi yaşanan veya riski olan yörelerde bu çeşitlerden kaçınılmalıdır. En kısa zamanda Şebinkarahisar ve çevresinde yapılacak bir seleksiyon çalışması ile yeni tiplerin bulunması ülkemiz ceviz yetiştiriciliği için önemli katkılar sağlayacaktır.

Türkiye 2000’li yıllara ve Avrupa Birliği’ne gererken mevcut ceviz çeşitlerini gözden geçirmelidir. İhracatta iç ceviz esas alınarak alt yapı çalışmalarına girilmelidir.

Şebin Ceviz Çeşidinin Ekonomik Değeri

1999 yılı itibariyle Niksar İlçesinde yetiştirilen Şebin ceviz çeşidinin kabuklu meyvesi  1.500.000 Tl/kg fiyatla alıcı bulmuştur. Bu rakam 2,803 $/kg ‘a karşılık gelmektedir.  1  ton kabuklu Şebin cevizinin fiyatı 2803 $ dolardır.1 ton Şebin iç cevizinin fiyatı ise 5140 $ dır. 1 ton kabuklu Şebin ceviz çeşidinden 600 kg iç ceviz elde edileceği hesabıyla Şebin ceviz çeşidinin iç ceviz olarak satılması durumunda kabuklu cevize göre 1 tondan yaklaşık 1000 $ daha fazla gelir elde edilmiş olacaktır. 1 ton iç cevizin kırılma maliyeti ise 400 $ olarak kabul edilir se net kar 600 $ dır. Şebin ceviz çeşidini iç ceviz olarak satmanın daha karlı olduğu açıktır.

Şebin ceviz çeşidinin kurağa ve güneş yanıklığına hassas  olması nedeniyle, özellikle Haziran –Eylül arasında iç ceviz kalitesi üzerine  mutlak manada etki eden su sıkıntısı çekilen yerlerde ilave sulamalara çok önem vermek gerekmektedir.  Hasat zamanının yeşil kabuğun kavlamaya başladığı zamana kadar geciktirilmesi iç cevizde fevkalade  kalite kayıplarına neden olan kararmalara sebebiyet vermektedir. sulama sıkıntısının olmadığı ve güneş yanıklığı durumunun gözlenmediği yerlerde Şebin ceviz çeşidinin  iç ceviz olarak değerlendirilmesi iyi bir seçenek olacaktır.

Kapama ceviz bahçelerinin en az 5 dönüm olması gerekmektedir. 5 dönümlük bir Şebin ceviz bahçesinden tam verim çağında 2 ton birinci sınıf ürün alınması mümkündür. Bu durumda 5 dönümlük bir Şebin ceviz bahçesinden 1999 yılı rakamlarına göre 6170 $ gelir elde edilebilecektir. İç kurdu, sulama ve güneş yanıklığına dikkat etmek şartıyla Şebin cevizi çeşidinin şimdilik iyi özelliklerde ve karlı bir çeşit olduğunu söylemek mümkündür.

KAYNAKLAR

1 Anonoymous , FAO WEB Sayfası

2 Çelebioğlu G., Ağgül,  Y. 1981. Ceviz, Atatürk Bahçe kültürleri Araştırma Enstitüsü, 64 s

3 Akça, Y., 1999. Tokat  Ekolojik Koşullarında Bazı Standart Ceviz Çeşitlerinin  Performanslarının Saptanması Üzerine Bir Araştırma (1997-1998 Dilimi), Türkiye III. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 14-17 Eylül 1999 Ankara 41 s