|
XV. ve XVI. yüzyıllarda bugünkü Şebinkarahisar, Alucra, Çamoluk (Mindeval),
Şiran, Koyulhisar, Ortakent(Sis-i Orta), Suşehri, Akıncılar, Gökçekent (Naiblü),
Gölova(Agvanis) kazalarım teşkil eden Karahisar-ı Şarkî sancağı, idarî düzenlemelerin
yapıldığı XIX. yüzyıla kadar bu İdarî yapısını değiştirmeden devam etmiştir
.
Karahisar-ı Şarkî, (932)1526 tarihinde Rüm eyaletinin sancakları a-rasındadır
ve Mustafa Bey ve Bıyıklı Mehmed Bey'in tasarrufundadır. 942(1535) yılında teşkil
edilen Erzurum beylerbeyliğine bağlanmıştır .
Karahisar-ı Şarkî sancağı, 1264(1848)'de Trabzon eyaletine bağlıy-dı . Bir ara
Erzurum eyaletine tabi oldu (l 283/1866) . Ancak, bir süre son-ra Sivas vilayetine
bağlandı (l 286/1869) . Bu yılda merkez kaza dışında Suşehri, Milas(Mesudiye),
Koyluhisar adlı üç kazası vardı.
1288(1871) yılında sancak merkezinde Meclis-i îdare, Meclis-i Temyîz, Meclis-i
Ticaret, Meclis-i Beledî, Emlak Komisyonu, Mahkeme-i Şer'îye Kalemi, Nüfus Kalemi,
Evkaf Kalemi, Arazi Kalemi gibi kurum ve kuruluşlar bulunuyordu. Bu sırada Karahisar-ı
Şarkî mutasarrıfı îzzet Bey, Naib Mehmed Saîd Efendi, müftü el-Hac Ömer Efendi,
muhasebeci Ahmed Tevfîk Efendi, tahrirat müdürü Enverî Efendi idiler. Mutasarrıf
başkanlığın-daki meclis-i idare tabiî üyeler olan naib, müftü, muhasebeci, tahrirat
müdü-rü yanında seçilmiş üyeler Hafiz Lütfullah Efendi, Şerif Efendi, Kostantin
Efendi, Artin Efendi'den teşekkül etmişti. Karahisar-ı Şarkî'nin Suşehri, Ko-yulhisar,
Milas ve Alucra adlarında dört kazası vardı .
1292(1875) de mevcut kazalar olan Suşehri, Koyulhisar, Alucra, Mi-las'a ilaveten
Giresun da Karahisar-ı Şarkî sancağına bağlandı
1304(1887) yılında mevcut kurum ve kuruluşlar arasında Meclis-i îdare., Liva
Tahrirat Kalemi, Defter-i Hakanî, Tahrir ve Vergi Kalemi, Tah-rir Komisyonu,
Evkaf Komisyonu, Meclis-i Beledî, Mekteb-i Rüşdî, Maarif Komisyonu, Telgraf
ve Posta Dairesi, Nüfus İdaresi, Tahsildar îdaresi, Mah-keme-i Bidayet-i Ceza
Dairesi, Mahkeme-i Şer'îye Kalemi, Mahkeme-i Tica-ret, Asakir-i Zabıta îdaresi,
Tarîk îdaresi bulunmakta idi .
1325(1907) yılında sancağın idarî yönden durumunu gösteren bilgi-lere gelince:
Bu sırada mutasarrıf Ahmed Cavid Bey'dir. Mutasarrıfla birlik-te naib Mahmud
Nedim Efendi, mutasarrıf muavini Yorgi Ağa, muhasebeci Mahmud Hamdi Efendi,
tahrirat müdürü Îsmail Bey 'liva erkanı"nı meydana getirmekte idiler. Merkez,
Hamidiye, Suşehri, Koyulhisar ve Alucra olmak üzere beş kazaya ayrılmıştı .
Bu sırada Karahisar-ı Şarkî merkezinde Hamidiye-Hicaz Demiryolu îane Komisyonu
, Ziraat Bank Şubesi , Jan-darma Dairesi, Polis Dairesi, Duyun-ı Umumiye Dairesi
Rejî Dairesi de bulunmaktaydı .
1870'li yıllarda Karahisar-ı Şarki'nin başlıca sanayi dokumacılıktı. Tabiî,
Karahisar-ı Şarki"ye isim olan şap madeni de çıkarılmakta idi. Mah-sulleri
arasında buğday, arpa gibi hububat, elma, armut, erik, dut gibi mey-veler yer
alırdı. 1884 yıllarında kasabada 15 cami, 5 mescit, 3 medrese, 4 hamam, 8 han,
753 dükkan, 2450 hane, 1 rüşdiye mektebi, 1 hükümet kona-ğı, 15 İslam, 4 hıristiyan
mektebi vardı. Mezkür camilerin en meşhuru Fatih-'in 886(148l)de yaptırdığı
camiydi . 1889'da ise Karahisar-ı Şarki'de yine buğday, arpa ve çeşitli hububat,
meyveler, sebze, ipek ve tütün yetiştirilirdi. Hayvanlardan koyun, keçi, at,
katır, eşek, manda bulunur, Karahisar ve Tamzara kasabalarında olan elli kadar
tezgahta iplik, çitarı, havlu, çarşaf dokunur ve imal edilirdi. Bir un fabrikası
vardı. Pazartesi günleri hafta paza-rı kurulurdu. 1900'lü yılların başlarında
sancak dahilinde 325 cami ve mes-cit, 11 medrese, 5 hükümet ve adliye dairesi,
3 kışla, 462 çeşme, 99 manastır ve kilise, 19.202 hane, 42 han, 1.036 dükkan,
5 hamam, 60 kahve ve gazino vardı. Köy sayısı 554 kadardı . 1904 yılında Karahisar-ı
Şarkî sancağı'nda merkez Karahisar kazasında 19.478'si Müslüman, 12.450'si Rum,
8.167'si Ermeni, 308'i Kıbti; Hamidiye kazasında 37.360'ı Müslüman, 5.268'i
Rum, 662'si Ermeni; Suşehri kazasında 22.367'si Müslüman, 2.030'u Rum, 11.546'sı
Ermeni, 104'ü Protestan; Koyulhisar kazasında 20.338İ Müslüman, 758'si Rum,
44'ü Ermeni; Alucra kazasında 28.850'si müslüman, 661'i Rum, 20'si Ermeni olmak
üzere 170.421 kişi vardı .
Osmanlı döneminde uzun müddet Sivas vilayetinin bir sancağı ola-rak idari yapısını
sürdüren Karahisar-ı Şarkî, 1923 yılında çıkarılan bir ka-nun gereği, müstakil
liva durumundan vilayet haline dönüştürüldü ve merkez kazanın dışında Suşehri,
Alucra, Koyulhisar, Mesudiye kazaları İle birlikte Karahisar-ı Şarkî(Şebinkarahisar)
vilayeti teşkil edildi .
Cumhuriyetin ilk yıllarında( 1925-1926) vali Nusret Bey, müftü Ha-cı Hasan Efendi,
belediye reisi Emin Efendi idi. Vilayetin kazaları ile birlik-te 483 köyü, 131.189
kadar nüfusu vardı. Yabancı ülkelere ve yurt içine 1.322.000 liralık ürün satmakta,
buna mukabil 869.500 liralık ticarî eşya satın almakta idi. Vilayet dahilinde
kırk adet mektep vardı. Bunlardan biri Orta Erkek Mektebi, biri Ana Mektebi,
altısı îlk Kız Mektebi, otuz ikisi îlk Erkek Mektebi idi ve bu mekteplere 1864
öğrenci devam ederdi.
Karahisar-ı Şarki'de bir günde 1793 kg buğday öğütebilen, su ile ça-lışan bir
de un değirmeni vardı. Ticaret Odasına kayıtlı şirket olmamakla beraber, şahısların
kendi aralarında kurduğu altı şirket yapılanması vardı.
Yetişmekte olan mahsulatı: 15.445.600 kg buğday, 18.000.000 kg arpa, 1.500.000
kg fıg, 500.000 kg mısır, 500.000 kg soğan, 500.000 kg fasulye, 500.000 kg patates,
200.000 kg mercimek, 200.000 kg tütün, 800.000 kg ceviz, 45.000 kg bal, 5.000
kg bal mumu, 15.000 kg içyağı, 100.000 kg elma, 6.000 kg armut, 100.000 kg üzüm,
30.000 kg pestil, 90.000 kg dut kurusu, 6.000 kg pekmez, 15.000 kg vişne, 100.000
kg kayısı, 100.000 kg kara erik, 250.000 kg sadeyağ, 3.000.000 adet yumurta,
150.000 kg peynirden ibaretti.
Elde edilen bu ürünlerden 3.000.000 kg buğday, 6.000.000 kg arpa, 500.000 kg
mısır, 750.000 kg ceviz, 10.000 kg pestil, 40.000 kg dut kurusu, 25.000 kg pekmez,
30.000 kg yağ, 2.000.000 adet yumurta, 20,000 kg pey-nir, 30.000 kg tütün, 4.500
kg balmumu, 12,000 kg içyağı ile bunlardan baş-ka yetiştirilen ve avlanan hayvanlardan
80.000 liralık koyun, 20.000, liralık keçi, 50.000 liralık sığır, 20.000 liralık
keçi derisi, 5.000 liralık koyun derisi, 10.000 liralık tavşan, 2.000 liralık
kunduz, 500 liralık kurt, 550 liralık por-suk, 4.000 liralık yün, 1.000 liralık
kıl, 15.000 liralık şap, 1.000 liralık toprak kara boya,. 5.000 liralık kara
sakız ve zift, 400 liralık katran, 100 liralık çam sakızı, 10.000 liralık rakı
dışarıya satılırdı.
Bir sene zarfında merkez kazada 468, Alucra'da 139, Suşehri'nde 261, Koyulhisar'da
270, Mesudiye'de 423 kadar suç'işlenmişti. Mahkeme sonunda merkez kazada 233,
Alucra'da 117, Koyulhisar'da 92, Mesudiye'de 273 kişi mahkum olmuştu.
1925 senesi içinde Karahisar-ı Şarkî belediyesinin umum geliri 16.427, Alucra
belediyesinin 2.000, Suşehri belediyesinin 1653, Koyulhisar belediyesinin 1259,
Mesudiye belediyesinin 1317 lira kadardı.
Merkez ve bağlı kaza merkezlerinde Halk Fırkası, Türk Ocağı, Tay-yare, Hilal-ı
Ahmer, Muallimler Birliği gibi cemiyetler vardı .
Anlaşılacağı üzere Karahisar-ı Şarkî, Osmanlı döneminde ve Cum-huriyetin ilk
yıllarında da ekonomisi büyük ölçüde hayvancılığa ve tarıma dayanıyordu. Yetiştirilen
dut ve duttan elde edilen pekmez, pestil ve ceviz önemli bir gelir kaynağı idi.
Osmanlı döneminde haklı bir şöhrete sahip do-kumacılığının da artık eskisi gibi
olmadığı biliniyor.
KARAHİSAR-I ŞARKİ SANCAĞI MUTASARRIFLARI
DÖNEMLER MUTASARRIFLAR
1870-71 İzzet Bey
1872 Salih Efendi
1875 Mehmet Haydar Bey
1876-77 Mahmut Seza Paşa
1878 İbrahim Bey
1879 İbrahim Paşa
1880 Behram Paşa
1881 Yusuf Tali Paşa
1883-85 Reşid Bey
1887 Vehbi Paşa
1888-92 Ahmet Rasih Efendi
1892-93 Mehmet Şakir Efendi
1895 Mustafa Bey
1896 Hakkı Bey
1897 Ali Raif Efendi
1898-99 Şükrü Paşa
1900 Ziya Paşa
1901-04 Mahmut Nedim Bey
1905 Salahaddin Bey
1906-08 Ahmet Cavit Paşa
1910 Zeki Bey
1911 Cemal Bey
1912 Hasan Efendi
1918 Asaf Bey
KARAHİSAR-I ŞARKİ BELEDİYE MECLİSİ
1870-1871 Yıllarında Belediye Meclisi
Reis Hacı Ahmet Ağa
A'zalar Hafız Efendi
Haşim Efendi
Hacı Osman Efendi
Hamik Ağa
Kevork Ağa
Katib Hasan Fahri Efendi
1875-76 Yıllarında Belediye Meclisi
Reis Hacı Süleyman Efendi
A'zalar Hacı Osman Ağa
Mahmud Ağa
Yarto Ağa
Hamik Ağa
Katib Salih Efendi
1881 Yılında Belediye Meclisi
Reis Şükrü Efendi
A'zalar Hacı Bey
Tüccar Tahir Efendi
Ürekil Ağa
Hamid Ağa
Katib Halil Efendi
1883-1884 Yıllarında Belediye Meclisi
Reis Osman Bey
A'zalar Sabit Efendi
Tahir Efendi
Bogos Ağa
Kostan Ağa
Katib Halil Efendi
1885 Yılında Belediye Meclisi
Reis Osman Bey
Katib Halil Efendi
1887 Yılında Belediye Meclisi
Reis Osman Bey
A'zalar Tahir Efendi
Abdullah Efendi
Yani Ağa
Katib Halil Efendi
1903 Yılında Belediye Meclisi
Reis Yusuf Efendi
A'zalar Mustafa Efendi
Hacı Halil Efendi
Asım Efendi
Nihabet Ağa
Hacı Artin Ağa
Katib Kasım Efendi
Sandık Emini Hüsnü Efendi
1907 Yılında Belediye Meclisi
Reis Rıza Efendi
A'zalar Mustafa Efendi
Edhem Efendi
Ağacık Ağa
Yasef Ağa
Kevork Ağa
Tabib İhsan Efendi
Aşı Memuru Kadri Efendi
Katib Kasım Efendi
Sandık Emini HüsnüEfend |
